Кастусь ТАРАСАЎ (1940 - 2010) - пісьменнік, журналіст.

Пісаў па-руску і па-беларуску, у гістарычным, прыгодніцкім і дэтэктыўным жанрах.
Сябра Саюза Пісьменнікаў СССР (з 1982) і Саюза Пісьменнікаў Беларусі.

Аўтар кніг прозы:
«День рассеяния» (1980),
«В час стрельца» (1981),
«Память о легендах» (1984),
«Странствие в тесном кругу»
(1986),
«Погоня на Грюнвальд» (1986),
«Памяць пра легенды» (1990),
«Единственный свидетель – Бог» (1991),
«Три жизни княгини Рогнеды»
(1994),
«Золотая горка» (1998),
«Беларусь. Гістарычнае падарожжа для дзяцей» (2000),
«Апошняе каханне князя Міндоўга» (2000),
«Крыж памяці. Меч лёсу:
Кароткі спіс войнаў, паўстанняў, рэпрэсіяў, катастрофаў, якія выпалі на лёс Беларусі за тысячагоддзе» (2001) ды іншых.

 

Прэмія Міністэрства абароны СССР за раман «Погоня на Грюнвальд» (1988)

Прэмія імя Францішка Багушэвіча Беларускаго ПЭН-цэнтра ("За актыўную і пленную працу ў галіне гістарычнай прозы і эсэістыкі, што спрыяе фармаваньню сучаснай нацыянальная ідэнтыфікацыі беларусаў", 2010).

 

 

Кастусь Іванавіч Тарасаў нарадзіўся 10 кастрычніка 1940 года ў Мінску ў сям’і Івана Тарасава і Марыны Матусевіч.

Бацька - Іван Міхайлавіч Тарасаў (1906 - 1973) быў родам з вёскі Горкі Віцебскай вобласці. Гэтаму чалавеку выпаў няпросты лёс. Яго жыццё пачалося з трагічнага здарэння. У пяцігадовым узросце хлопчык пашкодзіў сабе пазваночнік (загуляўшыся з братамі, ён упаў з печы), бацькі не адвезлі сына да доктара, і неўзабаве ў хлопчыка стаў расці горб. Насуперак нешчаслівым абставінам бацька Кастуся Тарасава знайшоў свой шлях у жыцці. Ён юнаком адправіўся ў Мінск, скончыў інстытут... Пазней Іван Тарасаў стаў буйным вучоным-хімікам, лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі СССР, выкладаў у Беларускім Палітэхнічным інстытуце. "Іван выбіўся ў людзі" - пэўна, сказалі б яго аднавяскоўцы, давядзіся ім даведацца пра лёс вясковага калекі.

 

Бацькава вёска (з успамінаў "Ветах", пер. з рас.)

"У годзе 1950-ым, ніяк не раней, бацька ехаў на машыне ў Віцебск і вырашыў паглядзець на рэшткі роднай вёскі. Ён узяў з сабой мяне - вось так я таксама аднойчы ў жыцці пабачыў айчыну. Мы спыніліся ў бацькоўскага прыяцеля, калгаснага брыгадзіра. Ён узяў двух асядланых коней, і мы паехалі, я ехаў з бацькам. Дзень быў сонечны. Мы ехалі пакінутай дарогай, кіламетраў пяць. Я ня ведаў тады, што бацька не быў на родным двары з 1932 года - яго пакрыўдзіла маці. Яшчэ я ня ведаў - якім быў мой дзядуля, калі ён памёр, калі памерла мая бабуля, маці бацькі. Я ехаў у незнаёмае месца, дэталі кароткай гутаркі з прыяцелем мяне не цікавілі. Я чуў, што яны паміж сабою гаварылі, і ўсе іх словы праляцелі міма вушэй. Нарэшце паказалася вёска. Толькі коміны - ні платоў, ні пабудоў, ні рэшткаў паваліўшыхся дахаў. Толькі аблезлыя коміны з выдранымі дзверцамі ды нетоптаной дзікай травой вакол. Бацька і прыяцель параіліся, які з комінаў належаў бацькавай хаце, а я так нічога і не ўбачыў.
Цяпер я ўбачыў усё тое жыццё - нямецкія танкі на знявечаных руінах вёскі. Вёска называлася Горкі. Яна пазначана сярод разбураных немцамі дзевяці з паловай тысяч і не адрадзілася пасля танкавага наезду".

 

Маці пісьменніка (1910 - 2007) Марына Матусевіч была мінчанкай. У пасведчанні аб нараджэнні яна была запісаная полькай, але гэта было хутчэй за ўсё таму, што сям'я маці была каталіцкай, а каталікі на Беларусі ў тыя часы часта запісваліся палякамі. Марына Тарасава скончыла швейны тэхнікум у Ленінградзе. Падчас вучобы яна выступала ў аматарскім тэатры, і на ўсё жыццё захавала любоў да тэатра і акцёрства. Пасля вайны Марына Тарасава заставалася хатняй гаспадыняй. Разам з тым яе дзейны характар ​​патрабаваў выхаду. Яна шмат часу выдаткоўвала на грамадзкія справы. Гэта былі як ініцыятывы ў школе, дзе вучыўся сын Кастусь і малодшая дачка Таццяна, так і мерапрыемствы большага размаху. Напрыклад, у першыя гады пасля Айчыннай вайны яна бралася за арганізацыю дабрачынных спектакляў для дзяцей-сірот. Марына Тарасава самастойна дамаўлялася з мінскімі тэатрамі пра такія спектаклі і брала на сябе ўсю арганізацыйную частку.
Шлюб з Іванам Тарасавым быў другім у яе жыцці. Ад першага шлюбу ў Марыны Тарасавай была дачка Зара (1933 г.н.).

 

У дзяцінстве Кастусь Тарасаў быў вельмі блізкі з бабуляй Ядзвігай Матусевіч. Яна раптоўна памерла, калі хлопчыку было дванаццаць. Пра бацьку і пра бабулю гл. аўтабіяграфічны аповед "Нячутныя гукі самоты" (рас. "Шепот полнолуния").

 

Стары двор (пер. з рас.)

"Часам, калі выпадае, заходжу на стары двор - тут прайшло маё дзяцінства. Падыходжу да пад'езда, дзе мы жылі на першым паверсе, да вокнаў кухоннага і пакоя, у якім жылі бабуля, я і сястра. Зараз у двары ўсё па-іншаму. Толькі пад'езды тыя ж, адкуль выбягалі сябры. Двор быў забудаваны адрынамі - восемдзесят адрын. На вузенькім тратуары старэйшыя хлопцы і дзяўчаты танцавалі пад патэфон або акардэон. У першым пад'ездзе жылі Фарберавы - усё нізенькія і тоўсценькія, мы кідалі ім у вокны дымавухи і заліваліся рогатам, калі яны выбягалі на вуліцу з крыкамі «Хуліганы». Была тут радыёмайстэрня - якую мы абакралі, прарабіўшы ў даху дзірку, а затым алюмініевымі стужкамі з кандэнсатараў былі ўпрыгожаны ўсе дрэвы на Маскоўскай вуліцы, як на карнавале. На самым краі даху над пятым пад'ездам некалі сядзеў Манах - і кідаў уніз котку з падвязаным да задніх ног хвастом. А яшчэ ў доме былі скляпы - у першым была радыёмайстэрня, у другім жыла вялікая сям'я, у якой сын Вова загінуў на нашай вуліцы пад трамваям. У трэцім класе я закахаўся ў дзяўчынку з першага пад'езда і распавёў сваім сябрам. Назаўтра на асфальце каля кожнага пад'езда было мелам вялікімі літарамі напісана К + Т = Л». Я заціраў гэтую здраду. З сёмага пад'езда, дзе мы жылі, вынеслі хаваць бабулю. Яе пранеслі міма ўсіх пад'ездаў, нібы развітваючыся з імі, у край двара, там стаяў аўтобус. А ў хляве заставалася яе каза, якую я даіў".

 

У шаснаццаць гадоў Кастусь Тарасаў пазнаёміўся з Кімам Хадзеявым (1929 - 2001), менскім філосафам і дысідэнтам, які к моманту іх сустрэчы адседзеў некалькі гадоў у турме ў Ленінградзе. Дом Кіма быў своеасаблівым клубам для вальнадумных і творча настроеных маладых людзей. Нягледзячы на тое, што Кастусь Тарасаў і яго сябры, якія наведвалі Кіма, былі гадоў на 10 маладзейшыя за гаспадара, ён ставіўся да іх з павагай, а ў нейкім сэнсе, і па-бацькоўскі. Сам Кім вёў асацыяльны лад жыцця. На працягу многіх дзесяцігоддзяў ягоны дом заставаўся цэнтрам менскага андэграўнду. Кім зарабляў пісаннем чужых дысертацый, дыпломаў, навуковых прац. Лічылася, што ён ведае ўсё, альбо амаль усё. Кім быў неардынарнай асобай, і знаёмства з ім, безумоўна, аказала ўплыў на маладога Кастуся Тарасава.

 

Пасля сканчэння школы Кастусь Тарасаў на працягу трох гадоў працаваў слесарам, ездзіў у геолага-выведвальныя экспедыцыі, падарожнічаў з сябрам Віктарам Генкіным па СССР...

 

Зніклы горад (пер. з рас.)

"У юнацтве ў мяне быў прыяцель, з якім мы перажылі разам некалькі прыгод. Аднойчы ў міліцэйскім аддзяленні горада Ялта, ноччу, калі памежнікі затрымалі нас за начлег пад кустом у гарадскім парку і, абвясціўшы валацугамі, здалі міліцыі, мы, падпісаўшы абяцанне пакінуць горад ў 24 гадзіны, памарылі пра будучыню і вырашылі, што ўспомнім гэтую прыгоду ў 2000 годзе на Новы год. Тады да яго заставаўся 41 год.
Вось ужо да 2000 года засталося рукой падаць, прыяцель мой даўно памёр, і другі прыяцель, з якім мы перажылі іншыя прыгоды, таксама памёр, і ўспамінаць тыя даўнія нашы прыгоды магу я адзін. А гэта зусім не тое, што ўспамінаць ўдваіх. Гэта сумны ўспамін - у адзіноце гартаць мінулыя дні. Ды і многіх іншых людзей няма, з кім было б што ўспомніць з лепшых гадоў, самых яркіх дзён жыцця - з юнацтва, калі жыццё абяцае поспех, ты вясёлы, і шчаслівы, і ўсе бядоты невядомыя за паваротамі часу "...

 

У 1960 годзе Кастусь Тарасаў паступіў на хіміка-тэхналягічны факультэт Беларускага Палітэхнічнага Інстытута і скончыў яго ў 1965 годзе.

Пасля інстытута К. Тарасаў нядоўгі час працаваў майстрам шклаварэння на заводзе «Нёман» у Віцебску, затым тэхнолагам на віцебскім заводзе «Маналіт». У гэты час у К.І. Тарасава выйшла першая газетная нататка, і неўзабаве супрацоўніцтва з газетамі ў якасці пазаштатніка стала рэгулярным. А ў студзені 1967 года Кастусь Тарасаў перайшоў у мінскае выдавецтве "Вышэйшая школа", дзе пачаў працаваць рэдактарам.

Для самога Кастуся Тарасава пераход да літаратурнай працы быў натуральным і адзіна жаданым. Мара стаць пісьменнікам ўзнікла ў яго яшчэ ў ранняй маладосці, і ў сярэдзіне 1960-х ён ужо шмат пісаў і шукаў свой ​​стыль, хоць мала каму паказваў свае спробы.

 

Пісьменніцкі дэбют адбыўся ў 1976 годзе, калі ў мінскім літаратурным часопісе "Нёман" выйшла дэтэктыўная аповесць Кастуся Тарасава "Следственный эксперимент".

Далейшая творчая кар'ера складвалася даволі ўдала. У 1980 годзе выйшла ў свет першая кніга Тарасава "День рассеяния" - гістарычная аповесць пра Грунвальдскую бітву. Пазней гэтая аповесць вырасла ў раман "Погоня на Грюнвальд" (1986, прэмія Мінабароны СССР у 1988). У 1984 годзе зборнік літаратурна-гістарычных эсэ "Память о легендах" прынёс 44-гадоваму пісьменніку вядомасць у Беларусі. Кніга займальна апавядала пра малавядомыя старонкі беларускай гісторыі.

Поспехам карысталіся аповесці "Отставка штабс-капитана", "Тры жыцці княгіні Рагнеды", "Залатая горка", "Апошняе каханне князя Міндоўга" і інш.

 

Прататып (пер. з рас.)

"У мяне ёсць аповесць« Тры жыцці княгіні Рагнеды». Яна атрымалася таму, што там ёсць прататып Рагнеды - Лора. Калі прыглядзецца - там усё Лорыны рысы. Усе мае галоўныя аповесці ўтрымліваюць яе вобраз. Яе твар, натура, дзеянні заўсёды былі перада мной , калі я пісаў. я не магу пісаць добра, мой ліст далёка ад дасканаласці - Рагнеда складае толькі малую частку Лоры, але для мяне гэта Лора ".

 

Гістарычныя творы Кастуся Тарасава часцей за ўсё звязаны з мінулым Беларусі. У аснове сюжэтаў ляжаць драматычныя факты беларускай гісторыі. Роднай мовай Тарасава быўа руская, але ён вывучыў беларускую мову, якую стаў выкарыстоўваць не толькі на размоўным узроўні, але і змог пачаць пісаць на ёй. Многія аповесці, напісаныя па-руску, ён пазней пераклаў на беларускую мову, а з пачатку 1980-х пісаў і на беларускай і на рускай.

У сярэдзіне 1980-х гадоў у Беларусі пачалася хваля нацыянальнага адраджэння, барацьба за вяртанне роднай культуры і мовы. Беларуская мова да таго моманту амаль не выкарыстоўвалася ні на афіцыйным узроўні, ні як сродак зносін у гарадах, і захоўвлаўся ў-асноўным дзякуючы вясковым жыхарам. Кастусь Тарасаў прымаў жывы ўдзел у руху беларускага адраджэння.

 

 

 

Мінулае і будучае (пер. з рас.)

"Усё жыццё мяне цягнула мінулае, але цяпер мне стала цікава будучыня, гадоў гэтак праз дзвесце. Як людзі будуць жыць у ёй? І ці могуць у ёй захавацца беларусы, якія ў большасці сваёй не ведаюць сваёй мовы, гісторыі сваёй краіны, і якіх суседзі - рускія і палякі - заўсёды расцягвалі ў свае дзяржавы?"

 

Акрамя пісьменніцкай справы Кастусь Тарасаў працягваў працаваць рэдактарам і журналістам. З 1977 па 1983 Тарасаў - літаратурны супрацоўнік аддзела мастацтва, крытыкі і бібліяграфіі часопіса "Нёман", 1984 - 1985 - член сцэнарнай-рэдакцыйнай калегіі кінастудыі "Беларусьфільм", 1986-1987 - уласны карэспандэнт газеты "Літаратура і мастацтва", 1989-1995 - нам. галоўнага рэдактара часопіса "Спадчына", 1995-1996 - галоўны рэдактар ​​выдавецтва "Оракул".

У тым жа годзе Кастусь Тарасаў стварыў сваё выдавецтва "Лекцыя", якім кіраваў да 2002 года.

З канца 1990-х ён таксама супрацоўнічаў як аўтар з апазіцыйнымі беларускімі газетамі "Свабода", "Навіны". Быў намеснікам галоўнага рэдактара газеты "Новы час".

У красавіку 2006 года ў Кастуся Тарасава здарыўся інсульт. Сям'я перавезла яго ў Маскву, паступова здароўе стала аднаўляцца. У красавіку 2009 ён вярнуўся ў Мінск.

Раптоўна памёр 20 сакавіка 2010 года ў Мінску.

 

Ганна Тарасава