Начальнік дзяржавы

"Бацька польскай незалежнасці" Юзэф Пілсудскі добрых знакаў у памяці заходных беларусаў не пакінуў. Толькі кепскія.

Пілсудскі нарадзіўся ў 1867 году ў маёнтку Зулаў Свенцянскага павета Віленскай губерніі. Пасля верасня 1939 года гэты павет увайшоў у Вілейскую вобласць БССР. Яго бацька, Юзэф Пілсудскі, паходзіў з беларускага роду Гіняйтовічаў, вядомага па Грунвальдскай бітве. У 1874 году сядзіба Зулаў цалкам згарэла, і сям'я пераехала ў Вільню. Пасля гімназію Юзэф паступіў у Харкаўскі ўніверсітэт. Студэнцкае жыццё была нядоўгім. Яго брат Браніслаў апынуўся ўдзельнікам змовы, арганізаванай "Народнай воляй" для забойства Аляксандра III. Юзэф, які прывёз змоўшчыкам чамадан з дынамітам, быў як непаўнагадовы высланы ў Сібір. Менавіта ў гэтыя гады Пілсудскі зваў сябе беларусам.

Пасля ссылкі ён стаў адным з заснавальнікаў Польскай сацыялістычнай партыі, рэдактарам газеты "Robotnik". Раскрыццё друкарні прывяло да арышту Пілсудскага, якіпяць месяцаў прабыў у Пецярбурскім вар'яцкім доме, пакуль не уцёк. Ён становіцца арганізатарам тэрактаў для партыйнай касы. Асабліва вядомая яго "экспрапрыяцыя" у Безданах недалёка ад Вільні. Група напала на паштовы вагон і атрымала вялізныя грошы - 200 тысяч рублёў (каля 2.000.000 даляраў па сучасным курсе).

У 1914 году аўстрыйскі ўрад дазволіў Пілсудскаму мець у арміі польскія легіёны. Пілсудскі камандаваў толькі Першай брыгадай, але паралельна ён ствараў Польскую ваенную арганізацыю, якая дазволіла сфармаць Польскае войска. Лютаўская і Кастрычніцкая рэвалюцыя, Брэсцкі мір і рэвалюцыя ў Германіі дазволілі Польшчы адрадзіцца як дзяржаве.

Польшча адразу жа ўвязалася ва ўзброеныя канфлікты з немцамі - за Познань, з украінцамі - за Львоў і Ўсходнюю Галіцыю, з бальшавікамі - за Вільню і Беларусь. Палякі занялі Пінск, Наваградак, Баранавічы, Ліду, Вільню, Мінск і Бабруйск. У 1920 годзе Чырвоная Армія пачала наступ у Беларусі. У жніўні часткі Тухачэўскага падышлі да Варшавы. Пілсудскі, генерал Развадоўскі і французскі генерал Вейган падрыхтавалі контрудар. У бітве пад Варшавай Чырвонае войска панесла поўную паразу.

Польшча і Савецкая Расія склалі мірную дамову ў Рызе, па якой Заходняя Беларусь і Заходняя Ўкраіна былі прылучаны да Польшчы. Расчараваннем для Пілсудскага стала нежаданне летувісаў увайсці ў федэрацыю або канфедэрацыю з Польшчай. Генерал Жэліхоўскі, беларус па паходжанні, фармальна выйшаў з польскай службы і захапіў сваёй дывізіяй Віленшчыну, большасць насельніцтва якой складалі беларусы. У 1923 году Пілсудскі адмаўляецца ад усіх пастоў, але праз два года вырашае вярнуцца ў палітыку і пакончыць з "анархіяй".

Вайсковы міністр Жэліхоўскі засяродзіў пад Варшавай адборныя часткі, і перадаў камандаванне над імі Пілсудскаму. У краіне быў усталяваны рэжым аўтакратыі Пілсудскага, так званы рэжым санацыі (аздараўлення). Нацыянальны культурны рух знішчаўся задушэннем нацыянальнай культуры. На ўсю Заходнюю Беларусь была толькі адна беларуская школа ў Вільні, беларускіх інстытутаў, каледжаў, тэатраў, друкаваных выданняў не існавала. Вайсковыя часткі "паціфіціровалі" партызанскія атрады, у 1925 годзе прыгаварыў 72 партызанаў да 15-гадовай зняволення. Суд у Брэсце ў 1927 годзе асудзіў на тэрмін 10 гадоў турмы 30 сябраў КПЗБ. Была забаронена дзейнасць Беларускай сялянска-работніцкай Грамады (120 тысяч чалавек), а яе 400 кіраўнікоў рэпрэсіраваныя, у Косаве 1500 чалавек сялянскай дэманстрацыі былі жорстка разагнаны паліцыяй, а 6 лідэраў забітыя. У 1932 годзе Асташынскае (на Наваградчыне) і Кобрынскае сялянскае паўстанне задушана войскамі - 7 чалавек павешаны, 79 асуджаны. Польская таемная служба і маскоўскі НКУС абменьвае пісьменніка на пісьменніка - палітвязня Аляхновіча (адбываў пакаранне ў Салаўках) на палітвязня Тарашкевіча (сядзеў у Гродзенскай турме). 17 чэрвеня 1934 прыняў вязняў канцэнтрацыйны лагер у Бярозе Картузскай. У хуткім часе Пілсудскі памёр, але лагер на ўсю моц «перавыхоўваў» нацыянальных дзеячоў з Беларусі.

Пілсудскі быў аўтарытарным "Начальнікам дзяржавы". Ён любіў легенду аб сабе як аб "бацьку польскай незалежнасці". І жадаў, каб беларусы з крэсаў усходніх таксама сталі «добрымі палякамі». Што нам ад яго засталося? Саюз спалячаных беларусаў. Больш нічога.