Шнур ваеннапалонных

У 2-й сусветнай вайне ў Беларусі ваявала з Германіяй 1,6 мільёна чалавек. Колькі з іх вярнуліся дадому, колькі было ваеннапалонных, ці яны патрапалі пасля вайны ў савецкія лагеры?

У найноўшай беларускай энцыклапедыі ёсць артыкул знакаў на 500, прысвечаны ваеннапалонным. Там паведамлена, калі законы аб палонных прымаліся (1907, 1949) і што Закон Беларусі забараняе дрэнна абыходзіцца з ваеннапалоннымі, як, зрэшты, і Законы іншых краін. Зносак на літаратуру няма, і наогул артыкул не падпісаны. Так, агульныя месца.

У траўні будуць адзначаць 65 гадоў са Дня перамогі. У гэты дзень прагучаць урачыстыя прамовы аб вялізным укладзе рэспублікі ў перамогу над нацызмам і аб прынятых народам ахвярах. Мы страцілі 640 тысяч ваеннапалонных у Беластоцкай вобласці БССР, на працягу наступнага месяца ў баях за Менск, Віцебск, Магілёў, Гомель немцы яшчэ захапілі 300 тысяч у палон. Згодна дадзеным, падчас вайны патрапілі ў палон 5 мільёнаў 300 тысяч савецкіх салдат. З іх прыблізна загінулі 3 мільёны. Можа, і нашмат больш - хто ведае. З пакінутых частка вярнулася дахаты, а частка пайшла ў савецкія канцлагеры, дзе частка іх таксама памерла.

Беларусь 18 гадоў як самастойная краіна, але ў нас нават не створана служба падліку ваеннапалонных. Негалосна лічыцца, што раз гэтыя людзі не ўдзельнічалі ў вайне з фашысцкай Германіяй, то разлічваць на добрую памяць аб іх няма каму. Калі і застанецца ў сем'ях фотаздымак дзеда да 1940 года, няхай на яго паглядзяць і горка ўздыхнуць. У ЗША, у Англіі, у Францыі ёсць медалі ваеннапалонным за тое, што яны цярпелі ў лагерах. А у нас, пачынальна са Сталіна, які лічыў, што палонныя - гэта здраднікі, няма якіх-небудзь гуманітараных змен. Міжнародны Чырвоны Крыж і Амерыканскае грамадства абароны ваеннапалонных у 1943 году прапаноўвалі Сталіну палегчыць становішча нашых палонных у нямецкіх лагерах, калі такія жа ўмовы для немцаў ўвядуць савецкія ўлады. Сталін наадрэз адмовіўся. У нашых лагерах з 300 тысяч сталінградскіх ваеннапалонных вярнулася ў Германію 3 тысячы чалавек. У немцаў былі роўныя з намі дачыненні да палонных, і таму з 640 тысяч узятых у Беластоцкай вобласці, дай бог, каб ацалелі 6 тысяч. У немцаў выдадзены 35-томны даведнік, дзе пералічаныя ўсе імёны палонных - у якім лагеры быў, памёр там або застаўся жывы. У нас на форуме, прысвечаным ваеннапалонным, усё асабістыя выказванні вядуцца па абстрактым тэмам - каго трэба лічыць палонным, а каго нельга. Калі захапілі кантужанага - то гэта палонны, а калі сам склаў зброю - здраднік, як, напрыклад, 300 тысяч захопленых у палон каля Мінска, Віцебска, Гомеля, Магілёва. Нават у апошні год вайны немцы захапілі на савецкім фронце 148 тысяч ваеннапалонных. Гэта 15 поўных дывізій. Ці наўрад Сталін захацеў бы іх прабачыць, пасля нацысцкіх пайшлі ў нашы лагеры.

У Беларусі загінулі 2 мільёна 700 тысяч чалавек. У адсоткавым выразе мы стаім на другім месцы пасля габрэяў (6 мільёнаў). З першага дня вайны і да 1945 года ў арміі знаходзіліся 1,6 мільёна салдат. Колькі з іх патрапілі ў палон, колькі там памерла або былі забітыя, колькі вярнуліся дамоў? І дзесяткам тысяч прыйшлося зазнаць сталінскія лагеры. Нам так убілі ў галаву, што 2 мільёна 700 тысяч беларусаў загінулі ад рук немцаў. І не прыходзіць на розум, што немалая частка была па-зверску расстраляная, або забітая ў лагерах нашымі ўнутранымі войскамі. Ці варта да 2 мільёнаў 700 тысячам дадаць яшчэ 90 тысяч беларускіх паліцыянтаў, якія загінулі ад рук партызанаў, а нейкі іх лік патрапіў ў лагеры, і нашы страты рэзка ўзрастуць. Без выразных адказаў усе разлікі застаюцца расплыўчытымі.

Сёння адзінкі былых палонных ціха дажываюць свой век. Створана новая "лінія" вядзення гераічнай вайны нават для 1941 года, але гэта не прычына, каб народ быў выбаркова азнаёмлены со сваей трагічнай гісторыяй.