АДНА КРАІНА, АДЗІН СПОСАБ КІРАВАННЯ

Нядаўна мая цётка перанесла інсульт. Выпісаўшыся з бальніцы, яна замест звыклага рускага загаварыла па-беларуску. Яе сын, інжынер у праектным бюро, разумеў беларускую мову, але пасля школьных урокаў беларускай мовы гаварыў толькі па-руску. Ён растлумачыў, што маці знаходзіцца ў замутнёным розуме і не трэба яе пытаць, чаму яна кажа па-беларуску. Усё з плынню часу прыдзе ў норму. І яе ўнучка, якая скончыла школу, упэўненая, што беларуская мова гэтая часовая цяжкасць, і бабуля праз месяц-іншы загаворыць, як заўсёды, па-руску. Цётка трымаецца беларускай гаворкі на той падставе, што ў дзяцінстве яе маці і ўсе яе сябры гаварылі па-беларуску, і зараз нейкі нерв саскочыў, і яна, хоць і ведае рускі, не можа нічога вымавіць на рускай мове

Яе словы пра саскочаны нерв, прымусілі мяне ўспомніць брыгадзіра Курыла, з якім я працаваў у юнацкасці. Ён быў апраўданы пасля смерці Сталіна, правеўшы ў лагеры 12 гадоў ва ўмовах рускамоўнай дысцыпліны. Гэты Курыла ў 1966 году цяжка захварэў на запаленне лёгкіх, і таксама на замутнёны розум пачаў гаварыць па-беларуску. Усе меркавалі, што пад уплывам высокай тэмпературы ён забыўся, як на рускай мове "грошы", "склад" або "праца".

У нашым пад'ездзе жыла пажылая жанчына, школьны выкладчык хіміі. У яе памёр муж, і вось яна, адпакутаваўшы, загаварыла беларускай трасянкай. Усе за спіной дзівіліся, але ў вочы ніхто не спытаў, - можа, яна так смуткуе, калі ў яе памяць забрала рускую мову. Дырэктар школы дала ёй тыднёвы водпуск і пажадала, каб яна пайшла да доктара. Доктары, як звычайна, сказалі, што ёй дапаможа гліцын, серміён, а таксама валяр'янка. Праз тыдзень яна размаўляла па-руску, як усе астатнія настаўнікі.

Кожны з нас можа ўзгадаць хоць некалькі выпадкаў, калі пажылыя людзі ў выпадку цяжкай хваробы, выхаваныя да пераходу на тэлевяшчанне ў вёсцы або ў горадзе з беларускім ужыткам, вяртаюцца да роднай мовы. На іх няма ціску з боку таварышаў, ад іх нічога не патрабуе ўладу, маладыя сваякі лічаць, што іх розум пакаламуціўся і трэба іх аставіць са сваімі ўспамінамі - стары што малы, тут нічога не паробіш.

Сітуацыя змянілася, калі ў кожную хату прыйшло тэлебачанне. Пачалася масіраваная атака рускай мовы на беларускага слухача. Ва ўмовах штодзённага слухання рускай мовы ў пераважнай большасці беларусаў развілася руская сістэма мыслення і выраза, а беларускую можна будзе захаваць у музеі. Прыняцце рускай мовы ў якасці галоўнай, зробленае ўрадам у 1995 году па адмысловым рэферэндуме, выкінула на абочыну беларускамоўнае выхаванне дзяцей і школьнікаў. Садоў для дзетак у рэспубліцы няма, а калі і ёсць два-тры, дык там гучыць трасянка. Школы, у якіх навучанне беларускай мове вядзецца з чацвёртага класа, таксама як і ангельскай, два-тры разы на тыдзень, дазваляе школьнікам разумець, калі да іх звяртаюцца па-беларуску, але ўмення выказацца яны не прышчапляюць. Досыць сказаць, што нашы журналісты у спецпраграмах, абвешчаных па-беларуску, гавораць на беларускай мове, але ўсе астатнія ўдзельнікі абавязкова адказваюць па-руску.

Мы зараз сталі краінай, на якую нацэленыя мінулыя зоркі расійскай эстрады. Задорнаў, Каралёва, Шуфуцінскі, Жванецкі, Валерыя і г.д. ездзяць па абласных цэнтрах і гледачы марнуюць вялікія грошы, каб на іх паглядзець. Акрамя лічаных перадач па культуры, усе астатнія сферы жыцця - эканоміка, навука, прамысловасць, мытная справа, войска, міліцыя - падаюцца толькі на рускай мове. Калі дадаць да гэтага яшчэ дакументацыю - ад рахункаў за кватэру да ўрадавай - якую ўсю пішуць па-руску, то Беларусь адпавядае мініяцюрнаму злепку з Расіі.

Зараз краіна дасягнула таго ўзроўня па ўсеабдымным веданні і ўжыванню рускай мовы, аб якім паўтара стагоддзі назад марылі віленскія генералы Назімаў і Мураўёў. Адна з Расіяй краіна, адзін спосаб кіравання моўнай культурай. Нам застаецца адзін тапонім - «Беларусь» з дабаўкамі «незалежная» і «самастойная». На нізе жывуць мільёны зрусікафаных простых людзей, якія гадзяцца беларускай мовы, наверсе - трыста ці чатыста чалавек зрусікафанай ўлады, якая ганарыцца гэтым.

Хутка нам будзе не заспець нікога, хто па старасці гадоў або ў выніку інсульту стане гаварыць на роднай мове.